Jak mój tata łowi dbając o Błękitną Planetę
Zgłębiaj wiedzę na temat niezwykłego świata oceanów i odkryj, co możemy zrobić, aby rozwiązać problem globalnego przełowienia.
Uwielbiam morze. Takie dzikie i rozległe. Inne za każdym razem. Czasami wzburzone i groźne, potem ciche i spokojne.
To ja i mój tata. Tata żyje na morzu, które kocha tak samo jak ja – mój tata jest rybakiem.
Mam nadzieję, że obejrzałeś nasz film i zacząłeś zastanawiać się, co możemy zrobić, aby korzystać z zasobów naszych mórz i oceanów w sposób zrównoważony.
Nadszedł czas na nową przygodę – dołącz do nas! Wyruszamy w podróż do serca oceanu, by dowiedzieć się, dlaczego jest nam tak bardzo potrzebny, jakie zachodzą w nim zmiany oraz co możemy z tym zrobić.
Dlaczego oceany są ważne?
Oceany zajmują ponad 70% powierzchni Ziemi...
... i dostarczają połowę tlenu potrzebnego nam do życia.
Bez oceanów życie na Ziemi nie mogłoby istnieć.
Bezkresne oceany
Morza i oceany są tak rozległe, że większość ich obszarów nie została jeszcze zbadana. Naukowcy nie wiedzą dokładnie, jak wiele gatunków roślin i zwierząt żyje w oceanach. Niektórzy uważają, że ponad 90% gatunków wciąż nie zostało odkrytych.
Wszyscy zgadzają się co do jednego: morza i oceany są domem dla niezwykle różnorodnych roślin i zwierząt.
Począwszy od raf koralowych, aż po arktyczne morza, oceany są domem dla niezliczonych gatunków organizmów.
Większość tych organizmów jest nam niezbędna do życia. Żywe zasoby wodne (m.in. ryby, owoce morza, wodorosty) stanowią ważne źródło białka dla ponad 3 mld ludzi, a byt co dziesiątej osoby na świecie uzależniony jest od zasobów mórz i oceanów.
Polegamy na obfitości oceanów tak bardzo, że ryby stały się najczęściej sprzedawanym pożywieniem na świecie – wyprzedzając herbatę, kawę, banany i cukier.
Zagrożone oceany
Nasze oceany stoją w obliczu wielu wyzwań, wśród których kluczową rolę odgrywają: przełowienie oraz nielegalne i destrukcyjne połowy.
Problemy te wywierają ogromny wpływ na ekosystemy morskie, stanowiąc zagrożenie zarówno dla zasobów ryb jak i ludzi, których byt zależy od rybołówstwa.
Trudno wyobrazić sobie jak ważną rolę w naszym życiu odgrywa rybołówstwo. Pomoże Ci w tym interaktywna mapa online Global Fishing Watch. Wykorzystane w niej nowoczesne technologie pozwalają śledzić, w jakich miejscach na świecie duże łodzie prowadzą swoje połowy. Mapa nie pokazuje nam jednak wszystkiego – wielu rybaków, szczególnie z państw rozwijających się, prowadzi połowy w płytkich wodach bez użycia łodzi lub ich łodzie są za małe, by można je śledzić.
1. Wejdź na stronę: http://globalfishingwatch.org/map/
2. Kliknij przycisk odtwarzania umieszczony w dolnym lewym rogu ekranu, aby zobaczyć kto i gdzie w danym czasie prowadził połowy (niebieskie punkty). Możesz zmieniać daty, przybliżać i oddalać mapę oraz poruszać się po całym świecie.
3. Znajdź miejsce na wybrzeżu, które kiedyś odwiedziłeś – w Polsce lub za granicą. Jak ilość połowów w tym miejscu (liczba niebieskich punktów) wypada w porównaniu z Arktyką? Jest wyższa? Niższa? Jak myślisz dlaczego?
Dlaczego zasoby ryb maleją?
1. Czy stracimy rybkę Nemo?
Przez tysiące lat ludzie prowadzili połowy w sposób zrównoważony, łowiąc tylko tyle, ile potrzebowali, by zjeść lub sprzedać.
Jednak wraz ze wzrostem światowego popytu na ryby, wzrosła także skala prowadzonych połowów, co w konsekwencji może doprowadzić do zmniejszenia zasobów.
Rybołówstwo samo w sobie nie stanowi problemu – wiele rybołówstw prowadzi odpowiedzialne i zrównoważone połowy. Jednak bez dobrego systemu zarządzania może się ono okazać destrukcyjne dla środowiska.
Gdy jeden gatunek ryb, przeważnie ten preferowany przez konsumentów, jest poławiany w zbyt dużej ilości, ryby nie są w stanie rozmnażać się tak szybko, aby zapewnić utrzymanie liczebności stada na zdrowym poziomie i w efekcie populacja ryb zaczyna się zmniejszać. Zjawisko to nazywamy przełowieniem.
Obecnie ponad 1/3 światowych zasobów ryb jest przełowiona.
To oznacza realne zagrożenie! Jeśli nie podejmiemy odpowiednich działań, niektóre gatunki mogą na zawsze zniknąć z naszej planety.
2. Przyłów
Przełowienie nie jest jedyną przyczyną malejących zasobów. Problem stanowi także przyłów. Są to ryby lub inne zwierzęta morskie niebędące celem połowu, które przypadkowo dostają się do sieci. Ofiarami przyłowu mogą stać się także zwierzęta, których w ogóle nie powinno się łowić. Może to dotyczyć np. takich zwierząt jak ptaki morskie, morświny, rekiny czy żółwie.
Przyłów obejmuje także młode lub małe ryby, które nie osiągnęły jeszcze wystarczających rozmiarów, aby można było je łowić. Takie osobniki powinny pozostać w morzu i dorosnąć.
3. Nielegalne połowy
Kolejnym zagrożeniem są nielegalne połowy.
Co to oznacza?
Nielegalne połowy obejmują:
- Prowadzenie połowów bez posiadania odpowiedniej licencji
- Zaniżanie wielkości połowów przy raportowaniu
- Poławianie zabronionych gatunków
- Poławianie ryb w miejscach, gdzie jest to niedozwolone
- Wykorzystywanie niedozwolonych narzędzi połowowych
Droga, jaką ryby pokonują, by znaleźć się na Twoim talerzu, jest złożona i nie zawsze jasna dla osoby, która kupuje rybę. To oznacza, że możemy jeść nielegalnie złowione ryby nawet o tym nie wiedząc.
Ponieważ nielegalne połowy znajdują się w szarej strefie, nie wiemy, ile tracą na tym oceany i społeczeństwo.
Według niektórych naukowców każdego roku nielegalnie połowy ryb osiągają wartość 18,5 mld GBP.
4. Destrukcyjne połowy
Niektóre obszary oceanów, w których ryby rozmnażają się i żyją, są bardzo wrażliwe. Łatwo je zniszczyć stosując nieodpowiednie metody połowów. Jednymi z najbardziej destrukcyjnych praktyk połowowych są połowy z użyciem cyjanku oraz materiałów wybuchowych. Cyjanek stosowany jest do ogłuszania ryb żyjących na rafach koralowych, co ułatwia ich złowienie. Jednak każda żywa ryba złowiona w ten sposób oznacza nawet metr kwadratowy zniszczonej rafy.
Rybacy stosujący materiały wybuchowe detonują je pod wodą. Zabite w ten sposób ryby wypływają na powierzchnię, gdzie są zbierane w sieci. Niestety, takie połowy mogą doszczętnie zniszczyć ekosystem. W niektórych częściach Azji Południowo-Wschodniej połowy z użyciem dynamitu przyczyniły się do zniszczenia ogromnych obszarów raf koralowych.
Spójrz na poniższe wykresy. Co stało się ze światową produkcją ryb w latach 1950–2018? Wzrosła? Zmalała? O jaki procent? Jak zmienił się odsetek światowych zasobów ryb, które są przełowione, maksymalnie eksploatowane i poławiane poniżej maksymalnego zrównoważonego poziomu? Jak myślisz dlaczego?
Jak możemy chronić zasoby ryb?
Zrównoważone rybołówstwo
Wiem, że rybołówstwo, w którym pracuje mój tata, nie powoduje przełowienia gatunków, a rybacy dbają o ekosystem morski. Tata mówi, że prowadzi połowy w sposób zrównoważony.
Ale co to oznacza?
Zrównoważone połowy pozostawiają w oceanach odpowiednią ilość ryb, w mniejszym stopniu wpływają na morskie organizmy i siedliska oraz zapewniają źródło utrzymania dla wielu ludzi na całym świecie.
Aby prowadzić zrównoważone połowy, mój tata i inni rybacy muszą wiedzieć jak najwięcej o poławianych gatunkach i ekosystemach, które zamieszkują. Dzięki współpracy z naukowcami wiedzą jak populacje ryb zmieniają się w czasie, analizując wskaźniki rozrodu, śmiertelności oraz migracji do i z danego łowiska. Informacje te są wykorzystywane do obliczenia tzw. „maksymalnego zrównoważonego połowu” (ang. MSY), czyli ilości ryb, które można złowić, unikając przełowienia.
Maksymalny poziom zrównoważonego połowu (MSY) – to skomplikowane! Kliknij na poniższy obrazek i zobacz co oznacza.
Rybołówstwo mojego taty wykorzystuje te dane, aby poławiać odpowiednią ilość śledzi, małych srebrzystych ryb. Mimo że na obszarach, na których prowadzą połowy, śledzie występują licznie, nie chcą złowić ich za dużo.
Właśnie dlatego mostek kapitański na łodzi mojego taty wygląda trochę jak statek kosmiczny! Wszystkie te monitory, panele i specjalne urządzenia pomagają mu złowić odpowiedni gatunek ryb w odpowiedniej ilości. Stosuje też selektywne sieci, w których wielkość oczek dostosowana jest do ryb które się łowi, tak aby umożliwić mniejszym, niewymiarowym osobnikom ucieczkę.
Jeśli posiadasz gogle wirtualnej rzeczywistości np. Google Cardboard, załóż je, żeby zwiedzić łódź mojego taty. Będziesz mógł obejrzeć specjalne sieci rybackie i sterownię, zajrzeć pod pokład, a nawet zobaczyć rozładunek śledzia po powrocie do portu!
* Nie martw się, jeśli nie masz specjalnych gogli. Nadal możesz zwiedzić statek oglądając video na smartfonie oraz zdjęcia umieszczone poniżej.
Wirtualna wycieczka po łodzi rybackiej mojego taty
Widziałeś już, w jaki sposób mój tata prowadzi połowy. Czas abyś zobaczył, dokąd udaje się w poszukiwaniu ryb. W tym celu ponownie wykorzystamy interaktywną mapę online Global Fishing Watch.
1. Podobnie jak w ćwiczeniu 1, wejdź na stronę: http://globalfishingwatch.org/map/
2. Zarejestruj się.
3. Następnie w menu umieszczonym w górnym prawym rogu wybierz Vessels i wpisz „Immac” w oknie wyszukiwania. Nazwa statku mojego taty to F/V IMMACULEE – wybierz ją. Kolorem różowym zaznaczono wszystkie miejsca, w których prowadził połowy od 2012 r.
4. W 2018 r. tata odbył długi rejs poza miejsca, gdzie zazwyczaj łowi ryby. Sprawdź na mapie, dokąd się udał. Opisz jego podróż w kilku zdaniach. Wzdłuż wybrzeża jakiego kraju podróżował i w jakim kierunku? Korzystając z tego, czego dowiedziałeś się z filmu, jak myślisz, po co tam popłynął?
Ochrona mórz i oceanów
Rybołówstwo mojego taty poławia śledzia od pokoleń w ten sam sposób. Ponieważ śledzie nie pływają blisko dna oceanu, wykorzystywane tu sieci mają niewielki wpływ na ekosystem. Dodatkowo śledzie pływają w zwartej grupie, tworząc ławice, dlatego przyłów innych gatunków jest bardzo znikomy.
Jednak każdy gatunek i każde rybołówstwo są inne, dlatego też potrzebne są różne rozwiązania, aby połowy mogły być prowadzone w sposób zrównoważony. Przyjrzyjmy się kilku z nich.
1. Morskie obszary chronione (ang.MPA)
Morskie obszary chronione to wydzielone części mórz i oceanów, charakteryzujące się unikatowymi walorami przyrodniczymi, na których ograniczone lub całkowicie zabronione są komercyjne działania człowieka, takie jak np. połowy czy nawet turystyka. Możesz spotkać się z różnymi formami tych obszarów od rezerwatów, poprzez morskie parki narodowe po morskie obszary chronione.
W morskich obszarach chronionych (MPA) ogranicza się lub całkowicie zabrania połowów. Dzięki temu chroni się organizmy je zamieszkujące, a dodatkowo zapewnia się rybom i innym organizmom bezpieczne schronienia, co pozwala im się spokojnie rozmnażać, dorastać i zwiększać liczebność. Dzięki temu po pewnym czasie może być ich na tyle dużo, że zaczną migrować w rejony nie objęte strefą MPA i tam będą mogły być poławiane przez rybaków.
Na całym świecie istnieje ponad 14 tys. morskich obszarów chronionych, obejmujących niecałe 8% światowych wód morskich. Zgodnie z wiedzą naukowców rejony te przynoszą korzyści zarówno przyrodzie, jak i ludziom, zapewniając dobry stad ryb charakteryzujący się zwiększaniem liczebności stada (biomasy) oraz zwiększeniem rozmiarów pojedynczych ryb. Zdrowe stado ryb oznacza, że połowy utrzymują się na poziomie zapewniającym ciągłość populacji danego gatunku.
Niestety wiele obszarów MPA nie działa tak jak powinno. W rejonach, w których brakuje funduszy oraz odpowiedniego zarządzania, strefy chronione istnieją tylko na papierze.
Mimo tych problemów, dobrze zarządzane obszary MPA mogą stanowić skuteczny sposób ochrony zasobów ryb na przyszłość, dlatego naukowcy i politycy dbający o środowisko naturalne starają się ustanawiać nowe obszary oraz ulepszać plany zarządzania już powstałych.
Dowiedz się, w jaki sposób rybołówstwo krewetek zimnowodnych z Grenlandii wraz z Zoological Society of London pracowało na rzecz ochrony koralowców i gąbek w nowo utworzonym obszarze MPA.
Najlepszym sposobem, aby dowiedzieć się więcej o morskich obszarach chronionych (MPA) jest Protected Planet – interaktywna strona internetowa zawierająca wiele informacji na temat obszarów MPA na całym świecie.
1. Wejdź na stronę https://www.protectedplanet.net/marine i zapoznaj się z mapami oraz wykresami
2. Gdzie znajduje się największy na świecie obszar MPA i jaka jest jego wielkość? Porównaj go z morskimi obszarami chronionymi znajdującymi się u wybrzeży (na Bałtyku): https://www.protectedplanet.net/country/PL . Ile mamy obszarów? Który z nich jest największy? Czy dla polskich obszarów MPA wdrożono plany zarządzania? https://www.wwf.pl/sites/default/files/2020-05/Raport%20WWF_SDG14.pdf
3. Co to jest Zielona Lista (ang. Green List) i jak myślisz, dlaczego jest ważna? Aby odpowiedzieć na to pytanie, wyszukaj odpowiednie informacje o „Green List” np. na stronie Protected Plan, a następnie możesz użyć translatora (np. Google Translate), żeby przetłumaczyć informacje na j. polski.
2. Walka z przyłowem
Na całym świecie rybołówstwa, takie jak rybołówstwo mojego taty, wymyślają nowe sposoby na zmniejszenie przyłowu. Na przykład w Szkocji wprowadzenie innowacyjnych narzędzi połowowych zredukowało przyłów dorsza przy połowach plamiaka na Morzu Północnym o 60%. Z kolei w Australii rybołówstwo langusty Western Australia rock lobster całkowicie wyeliminowało śmiertelność lwów morskich uwięzionych w pułapkach na langusty, dzięki wprowadzeniu specjalnych paneli ucieczkowych.
Dowiedz się więcej na temat tego jak rybołówstwa walczą z przyłowem.
3. Nielegalne połowy
Niektórzy twierdzą, że nastały czasy piratów, którzy nielegalnie rabują nasze oceany. Przykładem może tu być historia antara patagońskiego (inaczej kłykacza). Przez wiele lat ryba ta była nieobecna w naszych jadłospisach, po tym jak nielegalne połowy zdziesiątkowały zasoby antara. Jednak działania sześciu głównych rybołówstw poławiających kłykacza całkowicie wyeliminowały nielegalne, nieraportowane i nieuregulowane połowy (tzw. połowy NNN) na Oceanie Południowym. Dzięki temu obecnie kondycja stad antara poprawia się, a ryba ta powróciła na talerze.
4. Podział kwot połowowych
W 2001 r. niegdyś zasobne łowisko ryb dennych na zachodnim wybrzeżu USA znalazło się na granicy załamania. Rybacy wrócili na ląd i wspólnie znaleźli sposób na uratowanie łowiska: podział kwot połowowych.
Limity połowowe, czyli ustalona ilość ryb danego gatunku do wyłowienia na danym obszarze, ustalane są przez polityków wszystkich zainteresowanych danymi połowami krajów. Limity te ustala się na podstawie danych naukowych określających m.in. Maksymalny zrównoważony połów, o którym była mowa wcześniej. Jeżeli na danym obszarze poławia kilka krajów, to limity rozdziela się na kwoty połowowe pomiędzy te kraje. Następnie te kwoty krajowe rozdzielane są pomiędzy łodzie rybackie z danego kraju. Oznacza to, że rybacy nie mogą łowić tyle ile chcą, a jedynie tyle ile zostało ustalone w ramach kwoty połowowej. Jeśli rybacy z jakiegoś powodu nie chcą lub nie mogą prowadzić połowów, mogą wydzierżawić/odsprzedać swój przydział innym łodziom.
5. Hodowla ryb
Ryb i owoców morza nie trzeba wyłącznie łowić w morzach i oceanach – można je także hodować. W ten sposób zmniejsza się presję połowową na zasoby dziko żyjących ryb. Taka rybna hodowla określana jest terminem akwakultury. Obecnie wiele ryb spożywanych na świecie pochodzi właśnie z hodowli.
Odpowiedzialne hodowle ryb zapewniają wartościowy pokarm dla milionów ludzi na świecie, a także zapewniają pracę szczególnie w krajach rozwijających się. Jeśli jednak hodowle nie są odpowiednio prowadzone, mogą zaszkodzić środowisku oraz dzikim gatunkom.
Kolejnym kluczowym problemem jest to, że wiele ryb hodowlanych to ryby drapieżne, które żywią się innymi, mniejszymi gatunkami. Często ryby hodowlane karmione są ogromnymi ilościami dzikich ryb łowionych w morzach i oceanach. Przeliczając, aby np. wyhodować rybę o wadze 2 kg potrzeba kilku kilogramów mniejszych dzikich ryb (ilość pokarmu zależy od gatunku hodowlanych ryb). Dzieje się to dużym kosztem dzikich zasobów mórz i oceanów, stąd tak ważne jest, żeby również ryby poławiane na pokarm w akwakulturach pochodziły ze zrównoważonych połowów. Naukowcy pracują również nad odpowiednim substytutem pokarmu mogącym zastąpić małe ryby, testują np. przydatność owadów lub glonów morskich, jednak te rozwiązania są na razie w fazie wstępnej.
Dowiedz się więcej na temat akwakultur (film w j. angielskim).
6. Niebieski certyfikat
Zrównoważone połowy to globalne wyzwanie, z jakim mierzy się wielu rybaków na całym świecie. Ryby i owoce morza, które finalnie trafiają do naszych sklepów, restauracji i supermarketów mogą pochodzić z najróżniejszych stron świata (od lokalnego jeziora po dalekie zakątki oceanów).
To sprawia, że jesteśmy częścią tego procesu i nasze decyzje jako konsumentów mają ogromny wpływ na środowisko. Ale skąd mamy wiedzieć, które produkty w sklepie pochodzą ze zrównoważonych połowów, a które nie?
Podobnie jak setki innych rybołówstw na świecie, rybołówstwo mojego taty posiada certyfikat zrównoważonego rybołówstwa MSC.
MSC (Marine Stewardship Council) to niezależna organizacja pozarządowa, która wspólnie z naukowcami, organizacjami ekologicznymi, rybakami i przedstawicielami przemysłu rybnego opracowała globalny Standard Zrównoważonego Rybołówstwa MSC. Standard ten stosuje się, by sprawdzić, czy dane rybołówstwo łowi ryby, których stada są na stabilnym i zdrowym poziomie, czy połowy nie szkodzą innym zwierzętom morskim, a ich siedliska nie są niszczone oraz czy rybołówstwo jest odpowiednio zarządzane.
Gdy to wszystko zostanie sprawdzone, rybołówstwo otrzymuje certyfikat MSC, a na rybach i owocach morza pochodzących z tych odpowiedzialnych połowów umieszczany jest mały niebieski znak MSC.
W małej grupie bądź samodzielnie wybierz jedno z rozwiązań stosowanych w walce z problemem przełowienia, o którym dowiedziałeś się podczas tej lekcji i stwórz plakat lub grafikę, aby przedstawić je reszcie klasy.
Możesz skorzystać ze wszystkich informacji i linków znajdujących się powyżej lub poszukać dodatkowych źródeł. Przydatne mogą się okazać poniższe filmy i strony internetowe.
- Dlaczego warto wybierać niebieski certyfikat MSC?
- Czy wiesz skąd pochodzi ryba na Twoim talerzu?
- Życie na Ziemi nie byłoby możliwe bez oceanów
- Strona MSC – Czym są zrównoważone połowy?
- Strona ASC – Aquaculture Stewardship Council (strona w j. angielskim)
- Strona Protected Planet – mapa morskich obszarów chronionych MPA (strona w j. angielskim)
Co możemy zrobić, by chronić naszą Błękitną Planetę?
Built with Shorthand